Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, που παρακολουθεί την θερμοκρασία του πλανήτη να αυξάνεται σταθερά τα τελευταία 30 χρόνια, η τελευταία δεκαετία, του 2009-2019, ήταν η υψηλότερη των τελευταίων 500 ετών. Κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, μάλιστα, αυτή η αύξηση της θερμοκρασίας αναμένεται να αγγίξει επίπεδα από 1,1 έως σχεδόν 6.5⁰C, προκαλώντας σειρά από ακραία καιρικά φαινόμενα: ισχυρές βροχοπτώσεις, πλημμύρες, περιορισμός των υδάτινων πόρων, ξηρασία και πυρκαγιές θα έχουν βαριές συνέπειες στο περιβάλλον, το οικοσύστημα και όλη την κοινωνία.
Η υπερθέρμανση έχει αναπόφευκτα επηρεάσει την πρωτογενή παραγωγή, συμπαρασύροντας φυσικά και την αμπελοκαλλιέργεια, αλλά και όλο τον οινικό κλάδο: το σταφύλι είναι, άλλωστε, ιδιαίτερα ευαίσθητο στις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν κατά την περίοδο της ανάπτυξης του.
Σταφύλι και θερμοκρασία
Η βέλτιστη απόδοση του αμπελιού επιτυγχάνεται όταν, από Απρίλιο μέχρι Οκτώβριο για το Βόρειο Ημισφαίριο και από Οκτώβριο μέχρι Απρίλιο για το Νότιο ημισφαίριο, επικρατούν ιδανικές συνθήκες με θερμοκρασίες μεταξύ 12-22⁰C, που επιτρέπουν την ομαλή φαινολική ωρίμαση των σταφυλιών.
Αύξηση αυτών των θερμοκρασιών, ιδίως κατά την πολύ ευαίσθητη περίοδο ανάπτυξης του αμπελιού, μπορεί να προκαλέσει απώλεια των φύλλων, ηλιακά εγκαύματα στο φρούτο και μείωση της παραγωγής λόγω χαμηλής φωτοσύνθεσης, ενώ σε υψηλές θερμοκρασίες το σταφύλι παράγει περισσότερα σάκχαρα κι άρα δίνει κρασιά με αδιάφορη, πλαδαρή γευστική ταυτότητα και υψηλό αλκοολικό δείκτη. Αντίθετα, σε χαμηλές θερμοκρασίες το φρούτο είναι άγουρο με πολύ υψηλή οξύτητα.
Πρόσφατο και ιδιαίτερα ανησυχητικό παράδειγμα των επιπτώσεων αυτών, ήταν η περίπτωση του διάσημου και σπάνιου γερμανικού ice wein, που παράγεται από σταφύλια που έχουν παγώσει ενώ βρίσκονται πάνω στο αμπέλι. Το 2019 ήταν η πρώτη χρονιά που οι παραγωγοί της Γερμανίας απέτυχαν να το παράξουν, καθώς η θερμοκρασία δεν έπεσε κάτω από τους -7⁰C. Αυτή η πρώτη φορά, θα είναι άραγε και η τελευταία;
Μέθοδοι προσαρμογής
Με την κλιματική αλλαγή να εκφράζεται όχι μόνο με ολοένα αυξανόμενες θερμοκρασίες, αλλά και παγετούς, απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, φωτιές και πλημμύρες, η πλειοψηφία των παραγωγών ανά τον κόσμο ψάχνει τρόπους να προσαρμοστεί. Εφαρμόζει νέες τεχνικές, ή προσαρμόζει παλιές τόσο στο αμπέλι, όσο και στον τρόπο οινοποίησης, προσπαθώντας να προετοιμαστεί όχι μόνο για τα ζεστά καλοκαίρια και την ξηρασία, αλλά και για τους θερμούς χειμώνες.
Για παράδειγμα, ήδη η έναρξη του τρύγου γίνεται πλέον 10 με 15 μέρες νωρίτερα σε σχέση με 30-40 χρόνια πριν, ενώ εκτιμάται ότι στο μέλλον θα γίνεται ακόμη νωρίτερα. Επιπλέον, μιας και η θερμοκρασία του σταφυλιού που φτάνει στο οινοποιείο είναι σημαντική για την παραγωγή οίνων ποιότητας, ο αρκετά κοστοβόρος νυχτερινός τρύγος είναι μια ενδεχόμενη λύση που απασχολεί πολύ τους παραγωγούς.
Επίσης, έπειτα από έρευνες και έγκριση,καλλιεργούνται ποικιλίες ανθεκτικές στις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία, με ιδιαίτερη προτίμηση σε όψιμες ποικιλίες, που ωριμάζουν αργά και κατά περιπτώσεις οριακά, όπως το Μοσχοφίλερο και το Ξινόμαυρο. Ακόμη, ερυθρές ποικιλίες όπως το Cabernet Franc, Cabernet Sauvignon, Merlot & Syrah, μπαίνουν ακόμη περισσότερο στον προβολέα, αφού προσαρμόζονται καλύτερα σε κλίματα με δύσκολα καλοκαίρια.
Παράλληλα, λαμβάνονται μέτρα για την ενίσχυση τους εδάφους σε έντομα και χόρτα, άρδευση του αμπελώνα, τεχνητή σκίαση για την προστασία από τον ήλιο, μετεγκατάσταση σε πιο ψηλά σημεία, αλλά και νέες καλλιέργειες γίνονται σε αμπελώνες όλο και πιο απομακρυσμένους από τον Ισημερινό και πιο κοντά στους πόλους.
Τι φέρνει το μέλλον;
Όσο το κλίμα αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς, τόσο κρίνεται αναγκαία η άμεση αντίδραση, προσαρμογή και λήψη μέτρων για τη διασφάλιση της παραγωγής κρασιού στο μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σαντορίνη, όπου η ημερομηνία τρύγου ορίζεται πολύ νωρίτερα, όμως με σημαντική μείωση της παραγωγής. Στις ζεστές χρονιές, τα παραγόμενα κρασιά παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές σε σημαντικά στοιχεία της ταυτότητάς τους, όπως τα επίπεδα της οξύτητας και το αρωματικό προφίλ. Παρόλα αυτά παραμένουν εξαιρετικά, διατηρώντας την τυπικότητας τους.
Στο Bordeaux για παράδειγμα, μια σχετικά ζεστή περιοχή, φυτεύονται ποικιλίες που θα μπορέσουν να διατηρήσουν τη φρεσκάδα, την κομψότητα, την ισορροπία και την αρωματική και γευστική πολυπλοκότητα των κρασιών τους. Το Merlot, λόγου χάρη, που αποτελεί βασική ποικιλία του Bordeaux, τόσο για τα διάσημα κρασιά από το Pomerol και το Saint Emilion, όσο και για τα πιο οικονομικά κρασιά της αριστερής πλευράς, είναι μια ποικιλία που, πλέον, ωριμάζει ανομοιόμορφα, δίνοντας σταφύλια με υψηλό ποσοστό σακχάρων και χαμηλότερη ένταση αρωμάτων. Έτσι, οι παραγωγοί έχουν στραφεί στο Cabernet Sauvignon, δίνοντάς του όλο και περισσότερο χώρο στους αμπελώνες τους.
Ανακατατάξεις στον οινικό χάρτη
Οι δυσκολίες που φέρνει η κλιματική αλλαγή σε κραταιούς παίκτες του οινικού χάρτη, φαίνεται πώς μπορεί να αποδειχθούν ευλογίες για κάποιους άλλους. Ψυχρές περιοχές όπως η Βουργουνδία, το Barolo και η Καμπανία έχουν επωφεληθεί από τις θερμοκρασιακές ανακατατάξεις και συνεχίζουν να παράγουν εξαιρετικής ποιότητας κρασιά, έστω και με αλλαγές στο στυλ και στον χαρακτήρα. Και εκεί όπου η ωρίμαση του σταφυλιού είχε δυσκολίες, όπως οι πολύ ψυχρές περιοχές του Riesling στην Γερμανία και του Cabernet Franc στο Λίγηρα, τώρα ευνοείται δίνοντας καλής ποιότητας πρώτη ύλη τις περισσότερες χρονιές.
Παράλληλα, στο προσκήνιο έρχονται και μέχρι σήμερα ανεξερεύνητες, ή δύσβατες οινικές περιοχές, όπου το κλίμα δεν ευνοούσε την αμπελοκαλλιέργεια. Χώρες όπως η Αγγλία, η Δανία, η Νορβηγία και η Σουηδία, αλλά και πιο μακρινά σημεία του όπως το Οντάριο και η Παταγονία, αρχίζουν να διεκδικούν το δικό τους κομμάτι στην πίτα της παγκόσμιας οινικής εκτίμησης.
Και εδώ τίθεται ένα κρίσιμο ερώτημα: προσαρμόζουμε τα πάντα, ώστε τα κρασιά να μην χάσουν την τυπικότητα και τα χαρακτηριστικά όπως τα γνωρίζουμε μέχρι τώρα, ή από τη στιγμή που το κλίμα αποτελεί συστατικό ενός terroir, αγκαλιάζουμε την αλλαγή και την εξέλιξη στο στυλ, ως κάτι τόσο αναπόφευκτο, όσο και οι νέες συνθήκες του πλανήτη μας;
Από την Βάσω Κουτσοβούλου
